Mango : गोड, रसाळ फळांचा राजा असणाऱ्या आंब्यांच्या जातीच्या नावामागील कथा काय?

भारतात आंबा म्हणजे केवळ फळ नाही तो आपल्या संस्कृतीचा, भावनेचा आणि आठवणींचा गोड स्वाद आहे. उन्हाळा सुरू झाला की आंब्याचा सुगंध दरवळतो, आणि प्रत्येक घरात या ‘फळांचा राजा’ आपले स्थान निर्माण करतो. पण या आंब्यांची नावे कशी पडली, त्यामागे काय कथा आहेत, हे तुम्हाला माहीत आहे का? प्रत्येक आंब्याची जात त्याच्या वैशिष्ट्यांमुळे ओळखली जाते. चव, रंग, गंध, आणि नाव! चला, जाणून घेऊया भारतात आढळणाऱ्या काही प्रसिद्ध आंब्यांची रंजक नावे आणि त्यामागील कथा:

1. चौंसा – विजयाची आठवण

उत्तर भारतातील बागपत आणि सहारनपूरमध्ये प्रसिद्ध असलेला चौंसा आंबा शेरशाह सुरीच्या १५३९ मधील चौसा (बिहार) विजयाच्या स्मरणार्थ नावारूपास आला. शेरशाहला हा आंबा इतका प्रिय होता की त्याने आपल्या विजयाची आठवण म्हणून याला 'चौंसा' हे नाव दिले. रसाळ, गोड आणि अतिशय मोहक चव असलेला हा आंबा उन्हाळ्यातील खास आकर्षण ठरतो.

2. हापूस ( अल्फान्सो )– कोकणचा राजा

कोकणातील रत्नागिरी आणि देवगडचा ‘हापूस’ म्हणजेच अल्फोन्सो आंबा नावातच एक राजेशाही थाट! १६व्या शतकात भारतात आलेल्या पोर्तुगीज सेनापती अल्फोन्सो डी अल्बुकर्क यांच्या नावावरून या आंब्याचे नामकरण झाले. पोर्तुगीजांनी भारतात कलम पद्धती आणली आणि त्यामुळेच आज आपल्याला हा उत्कृष्ट दर्जाचा, सुगंधी व गोडसर आंबा मिळतो.

3. तोतापुरी – पोपटासारखा देखणा

दक्षिण भारतात आंध्र प्रदेश, कर्नाटक आणि तामिळनाडू येथे आढळणारा तोतापुरी आंबा त्याच्या टोकदार शेपटीसारख्या रचनेमुळे ओळखला जातो. 'तोता' म्हणजे पोपट आणि 'पुरी' म्हणजे आकार; म्हणूनच 'तोतापुरी'. हा आंबा तुलनेने कमी गोड असतो, पण त्याचा सुगंध आणि लांबट आकार खूप आकर्षक असतो.

4. दसरी – मलिहाबादची शान

दसरी आंबा उत्तर प्रदेशातील मलिहाबाद गावातून उगम पावलेला आहे. स्थानिक बागेतून आलेल्या पहिल्या कलमांमुळे त्याला ‘दसरी’ हे नाव मिळाले. हा आंबा गोडसर, पातळ सालीचा आणि झाडावर नव्हे तर तोडल्यानंतर पिकणारा खास प्रकार आहे.

5. शेंदूर – सौंदर्याचा सण

या आंब्याच्या नावामागे आहे त्याचा रंग गडद लालसर, अगदी सिंदूरसारखा. 'शेंदूर' या नावाने ओळखला जाणारा हा आंबा विशेषतः उत्तर भारतात लग्नसराई आणि सणांमध्ये अत्यंत लोकप्रिय आहे.

6. बॉम्बे – शहराच्या चवदार आठवणी

बॉम्बे किंवा बंबैया आंबा, मुंबई आणि परिसरातील लोकांचा खास आवडता. याचे नाव स्थानिक बोलीतून आले असले तरी यामध्ये विविध प्रकारचे आंबे येतात वेगवेगळ्या चव, रंग व आकारात. सहज मिळणारा आणि सहज खावासा वाटणारा हा आंबा घराघरात प्रिय आहे. नावांमागील या कथा केवळ रोचकच नाहीत, तर त्या भारताच्या सांस्कृतिक समृद्धीचेही प्रतीक आहेत.