इस्त्रोच्या शिरपेचात मानाचा तुरा! आदित्य एल 1 पोहोचलं निश्चित स्थळी

नवी दिल्ली : इस्रोने नवीन वर्षात इतिहास रचला आहे. भारताचा आदित्य उपग्रह L1 पॉइंटच्या हॅलो ऑर्बिटमध्ये दाखल झाले आहे. आता पृथ्वीपासून भारतातील पहिल्या सौर वेधशाळेचे अंतर 15 लाख किमी आहे. 2 सप्टेंबर 2023 रोजी सुरू झालेला आदित्यचा प्रवास संपला आहे. आदित्य एल 1 आता भारतासह संपूर्ण जगाच्या उपग्रहांचे सौर वादळांपासून संरक्षण करेल.

आदित्यचा प्रवास 2 सप्टेंबर 2023 रोजी सुरू झाला. पाच महिन्यांनंतर, 6 जानेवारी 2024 रोजी संध्याकाळी हा उपग्रह L1 पॉइंटवर पोहोचला आहे. या बिंदूभोवतीचा सौर प्रभामंडल कक्षेत हा उपग्रह तैनात करण्यात आला आहे. आता आदित्य सूर्याचा अभ्यास करणाऱ्या नासाच्या इतर चार उपग्रहांच्या गटात सामील झाला आहे. हे उपग्रह आहेत- WIND, Advanced Composition Explorer (ACE), डीप स्पेस क्लायमेट ऑब्झर्व्हेटरी (DSCOVER) आणि NASA-ESA ची संयुक्त मोहिम SOHO म्हणजेच सौर आणि हेलिओस्फेरिक वेधशाळा आहे.

आदित्यला L1 पॉइंटवर ठेवणे हे आव्हानात्मक काम होते. यामध्ये वेग आणि दिशा यांचा योग्य समन्वय आवश्यक होता. या उपग्रहाच्या सोलर अल्ट्राव्हायोलेट इमेजिंग टेलिस्कोपने (SUIT) प्रथमच सूर्याची संपूर्ण डिस्क छायाचित्रे घेतली. ही सर्व चित्रे 200 ते 400 नॅनोमीटर तरंगलांबीची होती. म्हणजेच तुम्हाला सूर्य 11 वेगवेगळ्या रंगात दिसेल. या छायाचित्रांच्या मदतीने शास्त्रज्ञ सूर्याचा योग्य अभ्यास करू शकणार आहेत.

आदित्य-एल१ मिशनचे प्रोजेक्ट डायरेक्टर निगार शाजी यांनी एका मुलाखतीत सांगितले आहे की, या मिशनमुळे केवळ सूर्याचा अभ्यास करण्यात मदत होणार नाही. प्रत्यक्षात सुमारे 400 कोटी रुपयांच्या या प्रकल्पातून सौर वादळांचीही माहिती मिळणार आहे. याद्वारे भारताच्या पन्नास हजार कोटी रुपयांच्या पन्नास उपग्रहांचे संरक्षण होऊ शकते. ज्या देशाने अशी मदत मागितली, त्यांनाही मदत केली जाईल. हा प्रकल्प देशासाठी अत्यंत महत्त्वाचा आहे.

लॅरेंज पॉइंट म्हणजे काय?

लॅरेंज पॉइंट म्हणजे एल. हे नाव गणितज्ञ जोसेफ-लुई लॅरेंज यांच्या नावावरून दिले गेले आहे. त्यांनीच हे लॅरेंज पॉइंट शोधले. जेव्हा गुरुत्वाकर्षणाचा बिंदू दोन फिरत असलेल्या अवकाशातील वस्तूंमध्ये येतो, तेव्हा कोणतीही वस्तू किंवा उपग्रह दोन्ही ग्रह किंवा ताऱ्यांच्या गुरुत्वाकर्षणापासून वाचतो.

आदित्य-एल1 म्हणजे काय?

आदित्य-एल1 ही भारतातील पहिली अंतराळ आधारित वेधशाळा आहे. ते सूर्यापासून इतके दूर स्थित असेल की त्याला इजा होणार नाही. कारण सूर्याच्या पृष्ठभागापासून थोडे वर असलेल्या फोटोस्फियरचे तापमान सुमारे ५५०० अंश सेल्सिअस असते. केंद्राचे तापमान १.५ कोटी अंश सेल्सिअस आहे. अशा स्थितीत कोणतेही वाहन किंवा अंतराळयान तेथे जाणे शक्य होत नाही.

आदित्य-L1 अंतराळयान काय करेल?

- सौर वादळे, सौर लहरी येण्याची कारणे आणि त्यांचा पृथ्वीच्या वातावरणावर काय परिणाम होतो.

- आदित्य सूर्यापैसून निघणारी उष्णता आणि उष्ण वारे यांचा अभ्यास करणार आहे.

- सौर वाऱ्यांचे वितरण आणि तापमान यांचा अभ्यास करेल.

- सौर वातावरण समजून घेण्याचा प्रयत्न करेल.