Shravan 2022 : Special Story : कथा श्रीशैल्यपर्वतावर मल्लिकार्जुन मंदिराची

गुंटकल बेसवाडाहून २८ मैलांवर असलेल्या आत्माकुमार गावाजवळ ४३ मैल श्रीशैल्यपर्वतावर मल्लिकार्जुनाचे मंदिर आहे. रागावून गेलेल्या कुमार कार्तिकेयाला भेटण्याकरिता (मल्लिका) पार्वती व अर्जुन (शंकर) येथे आले म्हणून मल्लिकार्जुन या नावाने प्रसिद्ध झाले. यादवकालीन स्थापत्याचे दर्शन घडवणारे सुंदर ठिकाण शेवगाव-पैठण रस्त्यावर उभे आहे. ते म्हणजे घोटण इथले मल्लिकार्जुन देवालय. इथे असलेला गाभारा. साधारणतः शिवमंदिराचा गाभारा हा ३-४ फूट खोल असून त्यात शिवपिंडी असते. इथे चक्क १५ फूट खोल गाभारा असून तो दोन टप्प्यात विभागाला आहे. ५ पायऱ्या उतरून गेले की आपण एका टप्प्यावर येतो. इथे परत दोन बाजूला सपाट जागा असून एका बाजूला दरवाजा तर दुसरीकडे झरोका आहे. इथे पुन्हा ४ खांब असून त्यावर विविध शिल्पे कोरलेली आहेत. इथून अजून १० पायऱ्या उतरून खाली गेले की मग शिवपिंड दिसते. शिवपिंडीच्या जवळच एक पाण्याचा झरा असून तिथे कायम पाणी असते. अशा शिवलिंगांना ‘पाताळलिंग’ असे म्हटले जाते. अंबरनाथ, त्रंबकेश्वर याठिकाणी असे सखलात असलेले शिवलिंग बघता येते. यादव कालीन स्थापत्याच्या खुणा सांगणारे सुंदर असे देवालय इथे आहे. चारही बाजूंनी तटबंदी असलेले हे पश्चिमाभिमुख मंदिर मुख्य रस्त्यावर वसलेले आहे. मंदिर प्राकारात विटांनी बांधलेल्या तीन दीपमाळा नजरेस पडतात.

श्रीशैलम मल्लिकार्जुन मंदिर शक्तीपीठ

शक्तीपीठ म्हणजे सती देवीचे अवशेष ज्या ठिकाणी पडले. पौराणिक कथा सांगते की देवी सतीचे वडील राजा दक्ष यांच्याकडून भगवान भोलेनाथचा अपमान सहन न झाल्यामुळे देवीने आत्मदहन केले. भगवान शिवाने देवी सतीचे जळलेले शरीर उंचावले आणि तांडव केले आणि या काळात त्यांच्या शरीराचे अवयव ज्या-ज्या ठिकाणी पडले ते शक्तीपीठ म्हणून ओळखले जाते. श्रीशैलम हे त्याच्या वरच्या ओठांचा परिणाम मल्लिकार्जुन मंदिरात पडल्याचा विश्वास आहे. श्रीशैलम श्री मल्लिकार्जुन स्वामी मंदिर हे 18 महाशक्ती पीठांपैकी एक आहे.

श्रीशैलम मल्लिकार्जुन मंदिर इतिहास

श्रीशैलम मल्लिकार्जुन मंदिराच्या इतिहासाशी निगडित सातवाहन राजवटीतील शिलालेख पुरावे आहेत की हे मंदिर दुसऱ्या शतकापासून अस्तित्वात आहे. मंदिरामध्ये बहुतेक आधुनिक जोड विजयनगर साम्राज्याचा राजा हरिहर पहिलाच्या काळातील आहेत.

श्रीशैलम मल्लिकार्जुन मंदिर संकुलात 2 हेक्टर आणि 4 गेटवे टॉवर आहेत, ज्याला गोपुरम म्हणतात. श्रीशैलम मल्लिकार्जुन मंदिराच्या आत अनेक मंदिरे बांधली गेली आहेत, त्यातील सर्वात प्रमुख म्हणजे मल्लिकार्जुन आणि भ्रामराम्बा. विजयनगर काळात बांधलेला मुख मंडप सर्वात लक्षणीय आणि पाहण्यासारखा आहे. मंदिराच्या मध्यभागी अनेक मंडपम स्तंभ आहेत ज्यात नादिकेश्वराची एक विशाल दृश्यमान मूर्ती आहे.