कापणीच्या हंगामात बाजारात विशिष्ट मालाची फार कमी कालावधीत मोठी आवक होते, ज्यामुळे त्या वस्तूच्या बाजारभावात मोठी घसरण होते. शेतकऱ्यांकडे त्यांचा साठा ठेवण्याची क्षमता नसल्यामुळे त्यांना त्यांचा माल बाजारात अत्यंत तुटपुंज्या दराने विकावा लागतो. तारण कर्ज योजनेंतर्गत शेतकरी आपले उत्पादन एपीएमसी गोदामात ठेवतो आणि त्याला ७५% रक्कम कर्ज म्हणून मिळते. बाजारात शेतमालाच्या किमती वाढल्या की शेतकरी आपला शेतमाल बाजारात विकतो आणि कर्जाची परतफेड करतो आणि अशा प्रकारे त्याच्या उत्पादनाला वाजवी स्तरावर जास्त भाव मिळतो.
योजनेची रचना आणि अंमलबजावणी
1990 पासून, एमएसएएमबी राज्यातील शेतकऱ्यांच्या फायद्यासाठी तारण कर्ज ही योजना राबवत आहे. मूग, तूर, उडीद, सोयाबीन, धान, सूर्यफूल, करडई, हरभरा (चना), ज्वारी, बाजरी, मका, गहू, घेवडा (राजमा), हळद, बेदाणा (बेदाणा) या पिकांसाठी तारण कर्जाची योजना उपलब्ध आहे. या योजनेत काजू आणि सुपारी (सुपारी)
या योजनेंतर्गत, शेतकरी आपले उत्पादन एपीएमसीच्या गोडाऊनमध्ये साठवू शकतो आणि 6% व्याजदराने त्याच्या उत्पादनाची 75% किंमत त्वरित मिळवू शकतो. शेतकरी शेतमाल राज्य वखार महामंडळ किंवा केंद्र महामंडळाच्या गोदामांमध्ये साठवून तारण कर्ज सुविधेचा लाभ घेऊ शकतो. एपीएमसी हा तारण ठेवलेला साठा मोफत ठेवतात. भाव जास्त मिळाल्यावर शेतकरी आपला माल विकू शकतात.
या योजनेंतर्गत, शेतकऱ्याला बाजारात उपलब्ध असलेल्या उत्पादनाच्या मूल्याच्या 75% पर्यंत, 6% व्याज दराने कृषी तारण कर्ज मिळते. शेतकऱ्याला 180 दिवसांच्या कालावधीपर्यंत या सुविधेचा लाभ घेण्याची मुभा आहे. 180 दिवसांच्या आत परतफेड करणाऱ्या एपीएमसींना प्रोत्साहनात्मक प्रोत्साहन म्हणून व्याजावर 3% ची सूट दिली जाते. जर APMC 180 दिवसांच्या आत परतफेड करू शकली नाही तर APMC 3% च्या प्रोत्साहन सवलतीचा लाभ घेऊ शकत नाही. 180 दिवसांनंतर पुढील 6 महिन्यांसाठी 8% व्याजदर असेल, त्यानंतर पुढील 6 महिन्यांसाठी 12% व्याजदर असेल.
MSAMB ने 1990-91 पासून 2021-22 पर्यंत विपणन उपक्रम म्हणून महाराष्ट्र राज्यातील शेतकऱ्यांना APMCs मार्फत रु.24831.73 लाख कृषी तारण कर्ज वितरित केले आहे.
कृषी उत्पादन तारण कर्ज योजनेची प्रमुख वैशिष्ट्ये, अटी आणि शर्ती
1. या योजनेअंतर्गत केवळ उत्पादक शेतकरी तारण कर्जासाठी पात्र आहेत. व्यापारी या योजनेंतर्गत पात्र नाहीत.
2. उत्पादनाची किंमत त्या दिवसाच्या बाजारभावावर किंवा सरकारने जाहीर केलेल्या MSP यापैकी जे कमी असेल त्यावरून ठरवले जाते.
3. तारण कर्जाचा कालावधी 6 महिने (180 दिवस), आणि 6% व्याज दर आहे.
4. 6 महिन्यांच्या (180 दिवस) विहित कालावधीत कर्जाची परतफेड करणारी बाजार समिती MSAMB कडून कर्जाच्या रकमेवर 1% किंवा 3% व्याज अनुदानासाठी लागू आहे.
5. बाजार समित्या देखील कर्जाच्या रकमेवर 1% किंवा 3% प्रोत्साहन व्याज अनुदानासाठी पात्र आहेत जे स्व-निधीतून तारण कर्ज वितरीत करतात.
6. कर्जाच्या रकमेवरील व्याजदराची गणना - 180 दिवसांपर्यंत 6%, 180 दिवस ते 365 दिवस 8% आणि 365 दिवसांनंतर 12%.
7. गहाण ठेवलेल्या मालाची साठवणूक, देखरेख आणि सुरक्षिततेची जबाबदारी बाजार समिती घेते. व माल गहाण ठेवण्याची जबाबदारी संबंधित बाजार समितीची आहे.
8. राज्य किंवा केंद्रीय वखार महामंडळाच्या गोदामाच्या पावत्या मिळाल्यावर बाजार समित्यांकडून तारण कर्ज देखील दिले जाते.