ओंकारेश्वरचा इतिहास अनेक वर्षांपासून ओंकारेश्वरमध्ये निवासस्थानाची चिन्हे आहेत. पुराणात असेही म्हटले आहे की ते राहण्याचे व तीर्थस्थान होते. इतिहासाच्या अनुसार, इ.स. १०-१-13 पासून, ओंकारेश्वर परमारच्या ताब्यात होता, त्यानंतर चौहान राजपूत होते. मोगलांनी जवळजवळ संपूर्ण देश राज्य केले हे जरी असूनही ओंकारेश्वर अजूनही चौहानांच्या कारभाराखाली होता. १८ शतकात मराठ्यांनी सत्ता काबीज केली आणि तेव्हाच बरीच मंदिरे बांधली गेली किंवा जीर्णोद्धार झाली. अखेरीस भारताला स्वातंत्र्य येईपर्यंत हा ब्रिटीशांच्या नियंत्रण होते. ओंकारेश्वर शिवलिंग गोलाकार, अंडाकृती आकाराचे एका खडकाच्या रूपात आहे. ज्यावर सतत पाणी दिले जाते. दूध, दही आणि नर्मदाच्या पाण्याने दिवसातून तीन वेळा अभिषेक केला जातो. नर्मदा नदीच्या पायथ्याशी वसलेल्या या सुंदर ज्योतिर्लिंगाची स्वतःमध्ये एक वेगळी प्रतिमा आहे.

१२ ज्योतिर्लिंगांचे घर, ओंकारेश्वर हे तिर्थक्षेत्र नर्मदा नदीवर वसलेले आहे. ही नदी भारतातील सर्वात पवित्र स्थानांपैकी एक असून ओमकारेश्वर हे नाव ओएमच्या चिन्हापासून निर्माण झाले आहे. नर्मदेच्या सभोवतालच्या डोंगराचा हवाई दृश्य पाहल्यास ओमद्वारे तयार झाले आहे. पुराणानुसार, सतयुगात श्री रामाचे पूर्वज ओंकारेश्वर बेटावर इक्ष्वाकु घराण्याच्या मांधाटाने राज्य केले तेव्हा नर्मदा नदी तेजस्वी झाली. सतयुगात, बेटाने एका विशाल चमकदार रत्नाचे रूप धारण केले, त्रेता युगात ते सोन्याचे डोंगर होते, द्वापरयुगात ते तांब्याचे होते आणि कलियुगात ते एका खडकाचे रूप घेत आहे.

ओंकारेश्वर ज्योतिर्लिंग हे नर्मदा मधील एक बेट ओंकार माउंटवर एक शिव मंदिर आहे. हे मंदिर अत्यंत श्रद्धेचे स्थान असून 12 ज्योतिर्लिंग मंदिरापैकी एक ज्योतिर्लिंग आहे. नर्मदाच्या दक्षिण-दक्षिणेकडील काठावरील मामलेश्वर नावाच्या दुसर्‍या मंदिरालाही महत्त्व असून ज्योतिर्लिंग स्तोत्र "ओंकार मामलेश्वरम" मध्ये दिसते. ओंकारेश्वरमध्ये ज्योतिर्लिंग मामलेश्वर मंदिर आहे. मामलेश्वरचे प्राचीन नाव "अमरेश्वर" आहे. बहुतेक अभ्यागत दोन्ही मंदिरांना तितकेच पवित्र मानतात आणि ज्योतिर्लिंगास भेट देतात.

शिवलिंग चे रुप

ओंकारेश्वर शिवलिंग गोलाकार, अंडाकृती आकाराचे एका खडकाच्या रूपात आहे. ज्यावर सतत पाणी दिले जाते. दूध, दही आणि नर्मदाच्या पाण्याने दिवसातून तीन वेळा अभिषेक केला जातो. नर्मदा नदीच्या पायथ्याशी वसलेल्या या सुंदर ज्योतिर्लिंगाची स्वतःमध्ये एक वेगळी प्रतिमा आहे.

मंदिराची रचना

मंदिराला एक भव्य असेंबली मंडप असून आकार सुमारे 60 विशाल तपकिरी दगडी खांबांवर आहे, जिथे उत्साही फ्रेस्को आणि व्यंग चित्रे दिसतात. हे मंदीर दोन ते तीन मजली असून एका वेगळ्या दैवताचे आहे. मंदिरात नेहमीच भाविकांची गर्दी असते.