शारदीय नवरात्रीचा दुसरा दिवस देवी ब्रह्मचारिणीला समर्पित आहे. मातेचे हे रूप तपस्विनीचे आहे. ब्रह्मचारिणी म्हणजे जो तपस्या करतो. त्यांचे रूप अतिशय तेजस्वी आणि भव्य आहे. ब्रह्मचारिणी माता उजव्या हातात नामजपाची जपमाळ आणि डाव्या हातात कमंडल धारण करून पांढरी वस्त्रे परिधान करतात. तिच्या उपासनेच्या दिवशी साधकाचे मन स्वाधिष्ठान चक्रात स्थित असते. त्यांची उपासना केल्याने तप, संयम, त्याग, सद्गुणांची प्राप्ती होते. ब्रह्मचारिणी मातेच्या कृपेने संयमाची प्राप्ती होते आणि व्यक्ती अत्यंत कठीण परिस्थितीतही कर्तव्यापासून विचलित होत नाही, त्याला विजय प्राप्त होतो.

माता ब्रह्मचारिणीने तिला पूर्वजन्मात हिमालय राजाच्या घरी कन्या म्हणून नेले होते. नंतर देवर्षी नारदांच्या शिकवणीने भगवान शंकरांना पती म्हणून प्राप्त करून देण्यासाठी तिने अत्यंत कठीण तपश्चर्या केली. या कठीण तपश्चर्येमुळे तिला तपश्चरिणी म्हणजेच ब्रह्मचारिणी असे नाव पडले. पौराणिक कथेनुसार, हजार वर्षे फक्त फळे, मुळे खाण्यात घालवली आणि शंभर वर्षे तो फक्त भाज्यांवर जगला. काही दिवस कडक उपवास करून देवीने मोकळ्या आकाशाखाली पाऊस आणि सूर्यप्रकाशाचा भयंकर त्रासही सहन केला.

अनेक हजार वर्षांच्या या कठोर तपश्चर्येमुळे ब्रह्मचारिणी देवीचे शरीर अत्यंत अशक्त झाले, तिची अवस्था पाहून तिची आई मैना खूप दुःखी झाली आणि तिने तिला या कठीण तपश्चर्येपासून परावृत्त करण्यासाठी 'उमा' हाक मारली. तेव्हापासून ब्रह्मचारिणी देवीचे एक नाव उमा असेही पडले. त्यांच्या तपश्चर्येमुळे तिन्ही लोकांमध्ये हाहाकार माजला. देवता, ऋषी, सिद्ध, ऋषी हे सर्व देवी ब्रह्मचारिणीच्या तपस्येचे कौतुक करू लागले आणि तिचे अभूतपूर्व पुण्य म्हणून वर्णन करू लागले. शेवटी आकाशवाणीद्वारे पितामह ब्रह्माजी त्यांना उद्देशून प्रसन्न स्वरात म्हणाले - हे देवी ! तुमच्याइतकी कठोर तपश्चर्या आजपर्यंत कोणी केली नाही. तुमच्या या चमकदार कामगिरीचे सर्वत्र कौतुक होत आहे.

माता ब्रह्मचारिणी देवीची पूजा पद्धत आणि पूजा मंत्र

प्रथम देवीला पंचामृताने स्नान घालावे, त्यानंतर तिला फुले, अक्षत, कुंकुम, सिंदूर इत्यादी अर्पण करावे. ब्रह्मचारिणी देवीला पांढरी व सुवासिक फुले अर्पण करावीत. त्यानंतर साखरेचा नैवेद्य दाखवून आईची आरती करावी. आरती संपल्यानंतर पुष्य हातात घेऊन मातेचे ध्यान करा आणि मंत्राचा जप करा.